Autor: Michał Gwiżdż
Zaburzenia poznawcze związane z otępieniem (inaczej: demencją) stanowią istotny problem zdrowotny, zarówno dla osoby dotkniętej chorobą, jak i dla jej opiekunów. Istnieje wiele rodzajów otępienia, z których każde manifestuje się przez specyficzny zestaw objawów. Zrozumienie symptomów otępienia jest kluczowe dla lepszej diagnozy, opieki i leczenia. W niniejszym artykule skupimy się na różnicach w objawach zaburzeń poznawczych zależnych od typów otępienia.
Otępienie – powtórzmy – inaczej: demencja, nie jest chorobą samą w sobie. To określenie używane do opisania grupy objawów, które pojawiają się, gdy przestają prawidłowo działać komórki układu nerwowego.
Granice pomiędzy różnymi typami otępiania nie zawsze są wyraźne, choć każde z nich ma swoją specyfikę. Przyjrzyjmy się im zatem bliżej.
Oto najczęstsze rodzaje chorób otępiennych:
- Choroba Alzheimera, Alzheimer’s Disease (AD): Najczęstszy rodzaj otępienia, charakteryzuje się stopniowym spadkiem funkcji poznawczych, takich jak pamięć, myślenie abstrakcyjne i funkcje wykonawcze.
- Otępienie Naczyniopochodne, Vascular dementia (VaD): Jest to drugi co do częstości rodzaj otępienia po AD. Wynika z uszkodzenia naczyń krwionośnych w mózgu i może mieć różne objawy w zależności od lokalizacji uszkodzeń.
- Otępienie z Ciałami Lewy’ego (DLB): Choroba ta wykazuje objawy podobne do otępienia typu alzheimerowskiego, ale dodatkowo może manifestować się halucynacjami, zaburzeniami snu i sztywnością mięśni.
- Otępienie czołowo-skroniowe, frontotemporal dementia (FTD): Charakteryzuje się głównie zmianami osobowości i zachowania, zanim wystąpią znaczące problemy z pamięcią.
- Otępienie związane z Chorobą Parkinsona (PDD): U osób z diagnozą choroby Parkinsona może później rozwinąć się otępienie, co może prowadzić do trudności z pamięcią, myśleniem oraz zaburzeń poznawczych.
Warto zauważyć, że za blisko 90% wszystkich przypadków otępienia (demencji) odpowiada choroba Alzheimera i otępienie naczyniowe.
Najczęstsze objawy otępienia to zaburzenia pamięci, początkowo głównie tzw. krótkotrwałej, czyli tej która jest odpowiedzialna za przyswajanie nowych informacji. Osoba z zaburzeniami funkcji pamięci krótkotrwałej najczęściej nie pamięta tego, co wydarzyło się przed chwilą. Np. nie jest w stanie przypomnieć sobie, gdzie odłożyła okulary, po co przyszła do kuchni, ale także może mieć trudności z przywołaniem do pamięci treści swoich wypowiedzi (stąd często zadaje uporczywie te same pytania).
Z czasem obserwowalne zaburzenia zaczynają obejmować także funkcje pamięci długotrwałej czyli tej, która jest odpowiedzialna za przechowywanie faktów. Osoba z ograniczeniem funkcjonowania tego typu pamięci będzie miała trudności w odpowiedzi na pytanie jak nazywał się Papież-Polak. Może mieć kłopot z przywołaniem własnych doświadczeń, czyli np. przypomnieniem sobie jak wyglądały jej ostatnie wakacje. Mogą też pojawić się ograniczenia lub trudności w wykonywaniu znanych wcześniej procedur, np. nie będzie wiedziała jak ugotować makaron czy w jaki sposób uruchomić zmywarkę.
Inne, często towarzyszące otępieniu objawy można określić mianem 3xA: afazji, agnozji i apraksji. Za tymi obcobrzmiącymi dla większości opiekunów terminami kryją się odpowiednio:
Afazja – zaburzenia mówienia lub/i rozumienia mowy wynikające z uszkodzenia pewnych obszarów mózgu. Mogą przejawiać się tym, że chory nie jest w stanie złożyć sensownej wypowiedzi, albo wypowiada zdania, w których brakuje niektórych słów, pojawia się nietypowa odmiana lub powtórzenia. Może także pojawić się brak możliwości rozumienia wypowiedzi innych osób, nie wynikający z zaburzeń słuchu.
Agnozja – niezdolność do rozpoznania oczywistych dla otoczenia przedmiotów lub zdarzeń. Najczęściej obserwujemy agnozję wzrokową, w której bardziej złożone zjawiska (obrazy, przedmioty, rysunki), przestają być przez chorego rozpoznawane. Szczególnym przypadkiem agnozji jest tak zwana „ślepota twarzy”, czyli niezdolność do rozpoznawania twarzy znanych sobie osób. Pacjenci z tym objawem zwykle nie są w stanie rozpoznać, czyją twarz widzą, nawet jeśli jest to twarz osób bliskich, widziana wcześniej wielokrotnie.
Apraksja – brak zdolności chorego do wykonania złożonych, bardziej skomplikowanych czynności ruchowych, wymagających zapamiętania pewnych podstawowych umiejętności oraz wykonania ich w odpowiedniej kolejności. Zwykle dotyczy to czynności, których chory wcześniej potrafił wykonać. Przykładem apraksji jest niezdolność do użycia narzędzi i obiektów codziennego użytku (np. łyżki, śrubokrętu), ograniczenia w wykorzystaniu prostych czynności ruchowych jak zapięcie zamka błyskawicznego czy bardziej skomplikowanych, jak prowadzenie samochodu.
Warto zauważyć, że powyższe objawy mogą wystąpić nie tylko w procesie otępienia, ale być także efektem uszkodzenia mózgu w przebiegu wielu innych chorób i urazów.
Przyjrzyjmy się zatem temu, jak poszczególne objawy manifestują się w różnych typach chorób otępiennych:
Objawy zaburzeń poznawczych:
- Pamięć:
- W AD, deficyty pamięci są wczesnym i charakterystycznym objawem.
- W VaD, deficyty pamięci mogą wynikać z lokalizacji uszkodzeń naczyniowych w mózgu.
- W DLB, pamięć może być również zaburzona, ale często objawem towarzyszącym są halucynacje i zaburzenia snu.
- W FTD, problemy z pamięcią mogą pojawić się później niż zmiany osobowości.
- W PDD, zaburzenia pamięci mogą być obserwowane wraz z innymi objawami charakterystycznymi dla choroby Parkinsona.
- Afazja:
- W AD, pacjenci mogą wykazywać afazję, czyli trudności w mówieniu, rozumieniu mowy lub czytaniu.
- W VaD, afazja może być spowodowana lokalizacją uszkodzeń naczyniowych w obszarze mózgu odpowiedzialnym za język.
- W DLB, afazja może występować w połączeniu z innymi objawami zaburzeń poznawczych.
- W PDD, afazja może być obserwowana w kontekście objawów związanych z chorobą Parkinsona.
- Agnozja:
- W AD, agnozja, czyli trudności w rozpoznawaniu przedmiotów lub osób, jest dość często obserwowana.
- W VaD, agnozja może być związana z lokalizacją uszkodzeń naczyniowych w obszarze mózgu odpowiedzialnym za rozpoznawanie przedmiotów.
- W DLB, agnozja może występować, ale może być trudniejsza do zdiagnozowania ze względu na inne dominujące objawy.
- W FTD, agnozja może występować, ale może być bardziej związana z zaburzeniami osobowości niż z deficytami pamięci.
- Apraksja:
- W AD, apraksja, czyli trudności w wykonywaniu celowych ruchów, może być obserwowana, szczególnie w zaawansowanych stadiach choroby.
- W VaD, apraksja może być związana z lokalizacją uszkodzeń naczyniowych w obszarze mózgu odpowiedzialnym za wykonywanie ruchów.
- W DLB, apraksja może występować, ale może być trudniejsza do zdiagnozowania ze względu na inne dominujące objawy.
- W PDD, apraksja może występować w kontekście objawów związanych z chorobą Parkinsona.
Podsumowując, każdy rodzaj otępienia ma swoje charakterystyczne objawy, które mogą obejmować trudności z pamięcią, komunikacją oraz wykonywaniem codziennych czynności. Powyższa lista nie wyczerpuje wszystkich możliwych objawów towarzyszących otępieniu, lecz jest opisem najczęściej występujących.
Dla opiekunów ważne jest zrozumienie tych różnic, ponieważ pomaga to lepiej zidentyfikować potrzeby osób chorych i dostosować opiekę do ich specyficznych wymagań. W dalszym ciągu badań nad tymi schorzeniami może leżeć nadzieja na lepsze metody zarządzania opieką oraz poprawę jakości życia zarówno pacjentów, jak i ich opiekunów.
Dodaj komentarz