Dieta osoby leżącej – klucz do lepszego samopoczucia
Prowadzenie zdrowego stylu życia jest ważne dla każdego, ale dla osób leżących nabiera szczególnego znaczenia. Sposób żywienia dla osób spędzających większość czasu w pozycji leżącej musi być precyzyjnie dostosowany, aby zapewnić nie tylko odpowiednią wartość odżywczą, ale także zapobiegać problemom zdrowotnym, takim jak odleżyny czy problemy trawienne. Wiele starszych osób może mieć problemy z ciśnieniem krwi, przewlekłymi chorobami układu krążenia czy cukrzycą typu II. Należy dobrze zbadać objawy i leczenie, aby dowiedzieć się, czym karmić starsze osoby.
Według zaleceń specjalistów kluczowe jest zapewnienie wszystkich niezbędnych składników pokarmowych, biorąc pod uwagę ograniczoną aktywność fizyczną. Kaloryczność posiłków powinna być dostosowana do rzeczywistego zapotrzebowania energetycznego, co pomoże uniknąć przybieraniu na wadze lub niedożywieniu. Wysokiej jakości białko jest kluczowe dla regeneracji i utrzymania masy mięśniowej; źródłem mogą być chude mięsa, ryby, rośliny strączkowe oraz nabiał.
Nie można zapominać o błonniku pokarmowym, który wspomaga pracę układu pokarmowego, zapobiegając zaparciom – częstemu problemowi u osób leżących. Warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe są tutaj niezastąpione. Zalecana w jest dieta lekkostrawna, dlatego należy unikać potraw tłustych, smażonych oraz o wysokim stopniu przetworzenia.
Jak wygląda dieta dla osób starszych leżących? Sprawdź przykładowy jadłospis – TUTAJ [tutaj można podlinkować drugi artykuł].
Ogólne założenia diety:
Lekkostrawne posiłki będą ograniczać prawdopodobieństwo obciążenia układu pokarmowego. Zapobieganie powstawaniu wzdęć czy bólów brzucha wpływa na utrzymanie komfortu oraz dobrego samopoczucia. Ważne jest także, by posiłki były również podawane w mniejszych porcjach, ale częściej – to pomoże uniknąć problemów z trawieniem i uczuciem pełności.
Zapotrzebowanie na energię zależy m.in. od wieku, wzrostu, płci oraz braku aktywności fizycznej. Stąd kaloryczność posiłków powinna być obniżona, aby zapobiec niekontrolowanemu zwiększaniu masy ciała.
Zawartość białka powinna wynosić ok. 20 % zapotrzebowania energetycznego, zawartość tłuszczów ok. 30% oraz węglowodanów ok. 50%. Należy wybierać produkty o wysokiej wartości odżywczej, aby zachować odpowiednie normy spożycia. Trzeba wziąć pod uwagę podaż witamin i składników mineralnych, szczególnie tych wspierających układ odpornościowy i kości, jak witamina D, C, witaminy z grupy B, wapń, czy żelazo. Suplementacja może być rozważona po konsultacji z lekarzem.
Codzienny jadłospis powinien być planowany również pod kątem preferencji smakowych. Odżywianie organizmu to tylko jedna z funkcji jedzenia. Należy wziąć pod uwagę fakt, że jedzenie powinno się kojarzyć pozytywnie, co mniejszy ryzyko braku chęci spożywania posiłków przez pacjenta.
Wyzwania żywieniowe osób leżących – jak skutecznie im zaradzić?
Żywienie osób leżących to proces wymagający szczególnej uwagi i wiedzy, zarówno ze strony opiekunów, jak i specjalistów. Niestety niesie ze sobą szereg wyzwań i problemów. Przyjrzyjmy się najczęściej występującym trudnościom oraz sposobom ich rozwiązania – niektóre z nich szerzej zostaną omówione w późniejszej części artykułu,
Zapewnienie odpowiedniej wartości odżywczej:
Osoby leżące mają zmniejszone zapotrzebowanie kaloryczne, jednak muszą otrzymywać wszystkie niezbędne składniki. Jak dostarczyć je bez przekroczenia zapotrzebowania kalorycznego? Należy skoncentrować się na posiłkach o wysokiej gęstości odżywczej, unikając jednocześnie pokarmów wysoko przetworzonych i obfitujących w cukry proste oraz tłuszcze nasycone np. jedzenie typu fast-food.
Zapobieganie odleżynom:
Niewystarczające odżywienie może przyczyniać się do powstawania odleżyn. Jadłospis bogaty w białko wspiera regenerację skóry i utrzymanie masy mięśniowej. Ważne jest także zapewnienie odpowiedniej ilości witamin i składników mineralnych, takich jak witamina C, cynk oraz płyny, aby utrzymać nawilżenie skóry.
Brak apetytu:
Osoby długotrwale leżące mogą doświadczać zmniejszonego apetytu. Jak zachęcić je do jedzenia? Warto podawać mniejsze porcje, ale częściej. Można również stosować aromatyczne przyprawy, które pobudzają apetyt (np. bazylię, majeranek, tymianek, liść laurowy, koper, kolendrę, estragon oraz świeże zioła). Przyprawy można dodawać do każdego posiłku. Oprócz pobudzania apetytu mają one pozytywny wpływ na trawienie.
Bardzo ważna jest również atmosfera podczas spożywania posiłku. W tym aspekcie rola opiekuna jest nieoceniona. Jeżeli podopieczny jest mniej sprawny manualnie, to opiekun powinien wykazać się cierpliwością oraz wyrozumiałością. Ma on za zadanie zachęcać do możliwie samodzielnego używania sztućców, krojenia i nakładania jedzenia – nie należy w tym wyręczać podopiecznego. Nie powinno się też go pospieszać czy wmuszać w niego jedzenia.
Ryzyko niedożywienia:
Jest to jedno z najpoważniejszych wyzwań, z którym mogą zmagać się osoby leżące oraz ich opiekunowie. Jak zapobiegać niedożywieniu? Regularne monitorowanie stanu odżywienia pacjenta, w tym masy ciała i składu ciała, może pomóc w wczesnym wykrywaniu niedożywienia. Wdrażanie suplementacji i uzupełnianie diety o wysokokaloryczne, odżywcze koktajle może być konieczne w niektórych przypadkach, aby zaspokoić dzienne zapotrzebowanie energetyczne. Warto wziąć pod uwagę zastosowanie żywności specjalnego przeznaczenia medycznego w formie wygodnych to spożycia napojów.
Prawidłowe nawodnienie:
Utrzymanie odpowiedniego poziomu nawodnienia jest niezbędne dla funkcjonowania całego organizmu. Osoba leżąca powinna pić płyny regularnie, nawet jeśli nie odczuwa pragnienia. Można również zwiększyć zawartość wody w posiłkach, oferując płynne posiłki np. zupy, musy oraz owoce o wysokiej zawartości wody.
Zastosowanie żywności specjalnego przeznaczenia medycznego
Żywienie osoby leżącej, ze względu na ich ograniczoną mobilność i specyficzne potrzeby zdrowotne, wymaga szczególnej uwagi i często dostosowania diety do indywidualnych potrzeb. W tym kontekście, żywność specjalnego przeznaczenia medycznego (ŻSPM) odgrywa znaczną rolę, oferując zbilansowane składniki odżywcze, które mogą wspomagać leczenie i poprawiać ogólny stan zdrowia.
Czym jest żywność specjalnego przeznaczenia medycznego?
ŻSPM to produkty stworzone w celu zaspokojenia szczególnych potrzeb żywieniowych osób cierpiących na różne schorzenia, zaburzenia lub stany medyczne. Są one formułowane tak, aby były łatwe do spożycia, trawienia i przyswajania, co jest szczególnie ważne dla osób starszych i schorowanych, które mogą mieć trudności z konwencjonalnym sposobem żywienia.
Jak włączyć ŻSPM do jadłospisu osoby przewlekle chorej?
Ocena stanu zdrowia i potrzeb żywieniowych: Pierwszym krokiem jest dokładna ocena stanu zdrowia i odżywienia pacjenta przez lekarza i dietetyka. Pozwala to zidentyfikować specyficzne potrzeby żywieniowe i ewentualne niedobory w diecie, które mogą zostać uzupełnione przy pomocy ŻSPM.
Wybór odpowiedniego produktu: Na rynku dostępna jest szeroka gama produktów ŻSPM, w tym formuły wysokobiałkowe, wysokoenergetyczne, bezlaktozowe czy ubogoresztkowe. Wybór odpowiedniego produktu powinien być dostosowany do indywidualnych potrzeb pacjenta, jego stanu zdrowia i preferencji smakowych. Preparaty te dostępne są w aptece bez recepty.
Integracja z dietą: ŻSPM mogą być podawane jako uzupełnienie diety lub jej główne źródło odżywiania. Ważne jest, aby wprowadzać je stopniowo, monitorując reakcję organizmu i dostosowując ilość oraz częstotliwość ich spożycia do potrzeb i tolerancji.
Monitorowanie i dostosowanie: Regularne monitorowanie stanu odżywienia i zdrowia pacjenta jest niezbędne, aby dostosować codzienny jadłospis i ilość podawanej ŻSPM. Współpraca z lekarzem i dietetykiem umożliwi odpowiednią modyfikację diety, zapewniając najlepsze wsparcie dla zdrowia i samopoczucia pacjenta.
Jakie są korzyści ze stosowania żywności specjalnego przeznaczenia medycznego?
• Poprawa stanu odżywienia: Dostarczając skoncentrowane źródło kluczowych składników odżywczych, ŻSPM mogą pomóc w zapobieganiu lub leczeniu niedożywienia.
• Wsparcie procesu leczenia: Specjalistyczne formuły mogą wspomagać leczenie określonych schorzeń, np. formuły ubogoresztkowe w chorobach układu pokarmowego.
• Zwiększenie jakości życia: Umożliwiając łatwiejsze spożycie i trawienie pokarmu, ŻSPM mogą poprawić samopoczucie i jakość życia osób leżących.
Jak pobudzić apetyt i poprawić żywienie osób leżących i starszych?
Częstym problemem osób starszych leżących jest niski apetyt, co może prowadzić do niedożywienia i osłabienia organizmu. Poniżej przedstawionych zostało kilka praktycznych porad dietetycznych i technik przygotowania posiłków, które mogą pomóc w tej kwestii.
Na co zwrócić uwagę?
Wysokowartościowe składniki odżywcze: Dieta osób starszych powinna być obfita w białko (np. mięso drobiowe, ryby, chudy nabiał, nasiona roślin strączkowych, tofu), zdrowe tłuszcze (np. oleje roślinne – oliwa z oliwek czy olej rzepakowy, orzechy i nasiona) oraz witaminy i składniki mineralne (np. kolorowe warzywa i owoce).
Małe, ale częste posiłki: Zamiast trzech dużych posiłków, lepiej jest oferować mniejsze oraz częstsze porcje. To może pomóc w zachęceniu do jedzenia, nie powodując uczucia przepełnienia.
Odpowiednia kaloryczność i odżywczość diety: Posiłki o wysokiej gęstości odżywczej są kluczowe, aby zapewnić niezbędne składniki odżywcze bez konieczności spożywania dużych ilości jedzenia.
Techniki przygotowania posiłków
Atrakcyjność wizualna i aromatyczna: Posiłki powinny być nie tylko smaczne, ale także ładnie podane i pachnące, co może znacząco zwiększyć apetyt. Wrażliwość sensoryczna zmniejsza się wraz z wiekiem. Używanie ziół i przypraw może poprawić zapach i smak potraw, czyniąc je bardziej apetycznymi.
Tekstura i łatwość spożycia: Osoby starsze i leżące mogą mieć problem z połykaniem, dlatego ważne jest dostosowanie tekstury potraw, np. przez zmiksowanie lub serwowanie potraw w formie puree, płynnej lub półpłynnej. Tutaj dobrze sprawdzą się koktajle, smoothie oraz różnego rodzaju desery w formie puddingów.
Różnorodność: Monotonia w diecie seniora może zniechęcać do jedzenia. Warto wprowadzać różnorodność w postaci różnych smaków, kolorów i tekstur, aby posiłki były bardziej interesujące. Jednego dnia warto podać do obiadu kaszę, a drugiego ryż.
Zachęta do wspólnego jedzenia posiłków: Nawet jeśli osoba leży, można spróbować zorganizować posiłki w taki sposób, aby mogła uczestniczyć w nich razem z innymi. Natomiast jeśli tylko jest możliwość, aby była w pozycji siedzącej i jest na tyle sprawna, aby samodzielnie operować sztućcami – to wspólnie spędzony posiłek nie powinien stanowić problemu.
Regularna ocena potrzeb żywieniowych: Potrzeby żywieniowe mogą się zmieniać, dlatego ważne jest, aby regularnie monitorować stan zdrowia podopiecznego. Należy na bieżąco sprawdzać, czy nie uległ on pogorszeniu i bezzwłocznie interweniować.
Konsultacja z dietetykiem: Profesjonalne porady żywieniowe mogą być niezastąpione w zapewnieniu zbilansowanej diety dostosowanej do indywidualnych potrzeb.
Poprawa apetytu u osób chorych oraz seniorów wymaga zrozumienia i cierpliwości. Przyjęcie odpowiednich strategii żywieniowych i technik przygotowania posiłków może znacząco przyczynić się do poprawy ich stanu zdrowia i jakości życia.
Składniki diety wspomagające gojenie ran i regenerację organizmu
Gojenie ran i regeneracja organizmu to procesy, które wymagają od organizmu dużego wysiłku, szczególnie w przypadku osób leżących, których mobilność jest ograniczona. Odpowiednie składniki w diecie mogą znacząco wspierać te procesy, przyspieszając powrót do zdrowia. Na co zwrócić uwagę?
Białko jest fundamentem dla procesów regeneracyjnych, w tym gojenia się ran. Jest niezbędne do budowy nowych tkanek, naprawy uszkodzonych komórek oraz produkcji kolagenu, który jest kluczowym składnikiem strukturalnym skóry. Źródłem białka w diecie osób leżących są: chude mięso, ryby, jaja, produkty mleczne, a dla osób na diecie roślinnej – rośliny strączkowe i orzechy. Jeśli pacjent ma problemy z jedzeniem dużych objętości i istnieje obawa, że nie dostarczy odpowiedniej ilości białka, to dieta powinna być wzbogacana w odżywki białkowe dostępne w aptece. Można je dodawać do owsianki, koktajlu czy jogurtu.
Witamina C pełni kluczową rolę w produkcji kolagenu, co jest niezbędne do gojenia się ran. Działa również jako silny przeciwutleniacz, chroniąc organizm przed wpływem wolnych rodników i wspierając układ odpornościowy. Źródła witaminy C to m.in. cytrusy, kiwi, truskawki, papryka, brokuły i zielone liście warzyw.
Cynk jest składnikiem mineralnym, który wspiera gojenie się ran, reguluje odpowiedź zapalną i wspomaga funkcjonowanie układu odpornościowego. Niedobór cynku może spowolnić proces gojenia. Cynk można znaleźć w mięsie, rybach, orzechach, ziarnach i produktach pełnoziarnistych (np. pieczywo typu graham, które nie jest tak ciężkostrawne jak np. pumpernikiel).
Witamina A pomaga w utrzymaniu zdrowia skóry, wspiera gojenie się ran i odgrywa rolę w odpowiedzi immunologicznej. Można ją znaleźć w produktach takich jak wątróbka, ryby, a prowitamina A w formie beta-karotenu w żółtych i pomarańczowych warzywach (np. marchew, bataty).
Kwasy tłuszczowe omega-3 mają właściwości przeciwzapalne, które mogą przyczynić się do zmniejszenia stanu zapalnego wokół ran, wspierając ich gojenie. Dodatkowo wspiera serce i układ krążenia. Źródłami nienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 są tłuste ryby (np. łosoś, makrela), siemię lniane, chia i orzechy włoskie.
Nawodnienie jest kluczowe dla wszystkich funkcji organizmu, w tym dla procesu gojenia się ran. Woda pomaga transportować składniki odżywcze do komórek i usuwać metabolity, co jest niezbędne dla zdrowia skóry i szybkiej regeneracji. Zadbanie o odpowiednią podaż wody jest niezbędne również w przypadku wymiotów lub gorączki u osób przewlekle leżących.
Jak ważna jest rola opiekuna?
Opieka nad osobą leżącą wymaga nie tylko zaangażowania i empatii, ale również wiedzy na temat prawidłowego żywienia. Dieta dla osoby leżącej musi być szczególnie dobrze zaplanowana, aby zapewnić jej wszystkie niezbędne składniki odżywcze, które wspierają zdrowie i samopoczucie. Rola opiekuna w tym procesie jest nieoceniona, cechuje się dużą odpowiedzialnością i obejmuje szereg zadań.
Pierwszym i podstawowym zadaniem opiekuna jest poznanie i zrozumienie indywidualnych potrzeb żywieniowych chorego leżącego. Dostarczy to wiedzy na temat stanu zdrowia, preferencji smakowych oraz ewentualnych ograniczeń dietetycznych. Opiekun powinien również śledzić zmiany w stanie zdrowia i kondycji fizycznej podopiecznego, aby na bieżąco dostosowywać dietę do jego aktualnych potrzeb.
Seniorzy często zmagają się z obniżonym apetytem, co może prowadzić do niedożywienia i osłabienia organizmu. Opiekun ma za zadanie stymulować chęć jedzenia u podopiecznego, np. poprzez serwowanie małych, ale częstych posiłków, dbanie o atrakcyjność wizualną i smakową potraw oraz tworzenie pozytywnej atmosfery podczas jedzenia.
W przypadku pacjentów leżących, które mają trudności z samodzielnym jedzeniem, opiekun musi zapewnić niezbędną pomoc. Jest to nie tylko kwestia fizycznego wsparcia, ale również cierpliwości i zrozumienia, aby proces spożywania posiłków był jak najbardziej komfortowy dla pacjenta.
Nawodnienie jest równie ważne, co prawidłowe żywienie. Opiekun powinien kontrolować ilość spożywanych płynów i zachęcać do regularnego picia wody lub innych odpowiednich napojów, aby zapobiec odwodnieniu.
W wielu przypadkach konieczna jest współpraca opiekuna z lekarzami, dietetykami lub innymi specjalistami zdrowia, aby zapewnić optymalne wsparcie żywieniowe. Opiekun pełni wówczas rolę pośrednika, przekazującego ważne informacje o stanie zdrowia i postępach w żywieniu osoby leżącej.
Aby skutecznie wspierać podopiecznego w kwestiach żywieniowych, opiekun musi nieustannie poszerzać swoją wiedzę i umiejętności z zakresu żywienia, gotowania oraz opieki zdrowotnej.
Rola opiekuna w żywieniu osoby leżącej jest zatem wielowymiarowa i wymaga nie tylko odpowiednich kompetencji, ale również dużego zaangażowania i empatii. Poprzez odpowiednie wsparcie żywieniowe, opiekun może znacząco przyczynić się do poprawy stanu zdrowia, samopoczucia oraz jakości życia podopiecznego.
Opieka nad osobą leżącą wymaga dużej cierpliwości oraz wyrozumiałości, co może obciążać kondycję psychiczną opiekuna. Może to doprowadzić do obniżonego nastroju oraz podwyższonego poczucia stresu. Dlatego bardzo ważne jest również zadbanie o odpoczynek oraz własne zdrowie psychiczne przez osobę sprawującą opiekę nad pacjentem leżącym.
Podsumowanie
Odpowiednio zbilansowany jadłospis leżącej osoby jest kluczowy, aby zapewnić jej najlepszą możliwą jakość życia, pomagając zarówno w utrzymaniu zdrowia fizycznego, jak i dobrego samopoczucia psychicznego. Warto jednak pamiętać, że każdy przypadek jest indywidualny, a wszelkie modyfikacje w diecie powinny być konsultowane z dietetykiem lub lekarzem. Stałe pogłębianie wiedzy o żywieniu przez opiekuna pomoże mu w zrozumieniu roli odżywiania w utrzymaniu zdrowia i komfortu życia podopiecznego.
Literatura:
H. Ciborowska, A. Rudnicka, Dietetyka – Żywienie zdrowego i chorego człowieka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2017
M. Grzymisławski, Dietetyka kliniczna, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2021
B. Skokowska i in., Realizacja zapotrzebowania kalorycznego u osób w podeszłym wieku, Nowiny Lekarskie, 2013
M. Grajek i in., Rola błonnika pokarmowego w aspekcie osób starszych, Nauki przyrodnicze i medyczne, Nr 4/30/2020
E. Grabowska i in., Zasady żywienia osób w starszym wieku, Gerontologia Polska, tom 14, nr 2, 57–62
Autor:
mgr inż. Klaudia Sala
Specjalista ds. żywienia, Psychodietetyk
Dodaj komentarz